Autor: Fritz Burschel, Rosa Luxemburg Stiftung, Berlin
Sažetak izlaganja sa seminara “Samo-reprezentacija Roma i mediji: borba protiv anticiganizma”, Beograd, 1-2. novembar 2014.
Ni jedna manjina u Evropi nije do takve mere predmet rasističkih napada i diskriminacije kao što su to Sinti i Romi. Takve predrasude, bes i mržnja nisu ograničeni samo na Evropu, već se mogu uočiti širom sveta, kao na primer u Latinskoj Americi i SAD-u. Negativna slika o Sintima i Romima vezana je duboko ukorenjene predstave i glasine o „Ciganima“ koje se prenose hiljadu godina (lopovi, zabušanti, paraziti, provalnici i prosjaci, prljavi, siromašni, neobrazovani, seksualno neobuzdani, nomadi, nesposobni da se integrišu itd.). Ove predstave mogu biti prenete u bilo koji vremenski trenutak i oslobođene pojma „oni“: nedavno istraživanje na reprezentativnom uzorku koje je sprovela zvanična nemačka Anti-diskriminaciona agencija (2014) pokazuje postojanje virulencije kada je reč o negativnim osećanjima prema Romima. Ovo istraživanje pokazuje da ne postoji ni jedna grupa koja se dopada Nemcima manje od Sintija i Roma: 17 % ispitanih se negativno izjasnilo o njima; svaki treći Nemac bi se osećao nelagodno kad bi imao Sintije i/ili Rome u svom komšiluku; takva društvena distanca je izražena prema Jevrejima (3 %), „Crncima“ (2 %) i Istočno-Evropljanima (8 %) u znatno manjoj meri; (takođe je zabrinjavajuće odbacivanje muslimana (13 %) i izbeglica (15 %)); 50 % ispitanih smatra da su sami Sinti i Romi, s jedne strane, i muslimani, s druge strane, odgovorni za negativnu sliku koja postoji o njima.
Uznemiravajuća činjenica u vezi sa ovakvim negativnom odnosom prema Romima u ovom slučaju jeste to da se radi o Nemačkoj, koja je pre oko 70 godina vrsila masovna ubistva velikog broja tzv. „Cigojnera“: procenjeno je da su Nemci ubili 500.000 Sintija i Roma, a desetine hiljada ljudi bili su poslati u koncentracione logore i podvrgnuti prisilnoj sterilizaciji ili drugim oblicima ponižavanja i povređivanja. Odbacivanje Sintija i Roma koje je detektovano pomenutim istraživanjem je veoma uznemirujuće imajući u vidu podatke o informisanosti o Porajmosu: 81% Nemaca je informisano o progonu i masovnom ubijanju Sintija i Roma u vreme nacional-socijalizma i skoro 75% je bilo za podizanje memorijala u spomen Sintijima i Romima koji su ubijeni od strane Nemaca tokom Drugog svetskog rata. Čini se kao da ne postoji veza između znanja o istorijskoj odgovornosti i odbacivanja Sintija i Roma danas.
Način na koji se anticiganističko raspoloženje ispoljava u svakodnevnom životu nije nemačka specijalnost. Veoma negativan stav prema Romima može se lako uočiti u odnosu medija i političara širom Evrope. Negativne slike o Sintijima, Romima, irskim putnicima – Pavee, Jenišima u Švajcarskoj kao i Aškalima deo su dugotrajnog pamćenja u Evropi i mogu se u bilo koje vreme instrumentalizovati. Anticiganističko raspoloženje, važno je primetiti, nije ograničeno na krajnju desnicu evropskih nacionalnih društava: to nije mentalni sklop zanemarljive manjine, već mejnstrim u samom središtu društva. Rasističke kampanje su često motivisane spontanim pritužbama „zabrinutih građana“ koji jednostavno ne žele Sintije i/ili Rome u blizini. Protesti građana obično predstavljaju kompletan mentalni sklop sastavljen od rasističkih predstava, predrasuda i stavova. U ovoj fazi na scenu stupa krajnja desnica, neonacistički ili neofašistički aktivisti i pokreću previranja koja su tada još bez vodstva i to, vrlo često, kao što je to nedavno bilo u Mađarskoj, Češkoj i npr Bugarskoj, dovodi do opasnog uznemiravanja i pogroma. U svim fazama razvoja ovih rasističkih pokušaja, političari su zarobljeni između njihove protestujuće referentne grupe („mi“) i rasističkih i fašističkih agitatora što često rezultira izdavanjem nekog zvaničnog saopštenja protiv Roma („njih“). Iseljenje, policijsko maltretiranje i deportacija dolaze kao zvanično naređene posledice. Isto tako, nasilni napadi, društveni teror i diskriminacija, zastrašivanje, pa čak i ubistva, postaju dela koja se retko istražuju kao slučajevi zločina iz mržnje ili uopšte kažnjavaju.
Ovakva eskalacija može dovesti do pogroma poput onog koji se desio u Nemačkoj nakon pada Berlinskog zida: na primer u gradovima Hoyerswerda i Rostock, savezna i državna policija i (domaće) tajne službe otvorile su put neonacističkim napadima na kuće u kojima su u velikom broju stanovale izbeglice i radnici iz stranih zemalja. Stotine prolaznika u Rostock-u sa odobravanjem su pratili pokušaje paljenja kuća u kojima su bili ljudi, a više desetina njih bili su Romi iz istočne Evrope. Policija se povukla a masa je sprečila vatrogasce da ugase vatru. Ubrzo nakon ujedinjenja Nemačke, situacija je bila instrumentalizovana od strane savezne vlade kako bi se konačno uvela otežavajuća procedura za traženje azila, ili čak njegovo ukidanje.
Od tada smo bili svedoci brojnih antiromskih napada, zakona, diskriminacija i čak ubistava Sintija i Roma na rasističkoj osnovi širom Evrope, počinjenih uglavnom od strane rasista i fašista, koji su možda imali utisak da sprovode volju naroda.